บทนำ

โรคไข้ปวดข้อยุงลาย หรือ โรคชิคุนกุนยา (Chikungunya หรือ Chikungunya fever) เป็นโรคเกิดจากร่างกายติดเชื้อไวรัสชื่อ ชิคุนกุนยาไวรัส (Chikungunya virus หรือ ย่อว่า CHIK V) ซึ่งเป็นไวรัสในตระกูล Togaviridae ชิคุนกุนยาไวรัส เป็นไวรัสชนิดมีแมลงเป็นพาหะโรค (Arbovirus) โดยรังโรค คือ ลิง หนู นก และอาจเป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังอื่นๆซึ่งยังไม่ทราบแน่ชัดว่ามีสัตว์อะไรอีกบ้าง แต่ในช่วงมีการระบาดของโรค รังโรค คือ คน

แมลงที่เป็นพาหะโรคชิคุนกุนยา คือ ยุงลาย ชนิดเดียวกับที่เป็นพาหะโรคไข้เลือดออก หรือ โรคเดงกี (Hemorrhagic fever หรือ Dengue fever หรือ เมื่อมีอาการรุนแรง เรียกว่า Dengue hemorrhagic fever) หรือโรคไข้ซิกา โดยยุงลายที่เป็นพาหะโรคไข้ปวดข้อยุงลาย คือ ยุงลายบ้าน Aedes aegypti และ ยุงลายสวน Aedes albopictus skuse เนื่องจาก เป็นโรคเกิดจากยุงลายชนิดเดียวกันเป็นพาหะ จึงพบโรคทั้ง 2 โรคได้พร้อมๆกัน ซึ่งอาการของโรคทั้ง 2 ยังคล้ายคลึงกันอีกด้วย แต่โรคไข้เลือดออกจะรุนแรงกว่า ดังนั้นบ่อยครั้ง จึงไม่มีการวินิจฉัยว่าเป็นโรคไข้ปวดข้อยุงลาย แต่วินิจฉัยว่าเป็นเพียงโรคเดียว คือโรคไข้เลือดออก ดังนั้น จึงเป็นสาเหตุที่ทำให้ความชุกที่แท้จริงของโรคไข้ปวดข้อยุงลาย จึงยังไม่แน่ชัด

คำว่า ชิคุนกุนยา มาจากภาษาถิ่นอาฟริกา ที่หมายความถึง อาการบิดเบี้ยวของข้อ ทั้งนี้เพราะโรคนี้ มีอาการสำคัญ คือ ข้อบวม และข้ออักเสบ จนเกิดการผิดรูป โดยโรคมีรายงานครั้งแรกในช่วง ค.ศ. 1952-1953 (พ.ศ. 2495-2496) จากประเทศทานซาเนีย

โรคไข้ปวดข้อยุงลาย เป็นโรคพบได้ในทุกทวีป ทั้ง อาฟริกา เอเชีย ยุโรป และ อเมริกา ในเอเชียพบได้บ่อยใน อินเดีย และในประเทศต่างๆในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ซึ่งรวมทั้งประเทศไทย

ในประเทศไทย พบโรคไข้ปวดข้อยุงลายครั้งแรกในกรุงเทพฯ ในปี ค.ศ. 1958 (พ.ศ. 2501) ซึ่งปัจจุบัน พบโรคได้ในทุกภาค และมีการระบาดหลายครั้งในประเทศไทย รวมทั้งในช่วง ค.ศ. 2008-2009 (พ.ศ. 2551-2552) ซึ่งพบมีการระบาดในภาคใต้ของเรา

โรคไข้ปวดข้อยุงลาย พบได้ในทุกอายุ รวมทั้งทารกในครรภ์เมื่อมารดาติดเชื้อไวรัสนี้ (พบได้น้อย) ไปจนถึงผู้สูงอายุ และโอกาสเกิดโรคใกล้เคียงกันทั้งในผู้หญิงและในผู้ชาย

โรคไข้ปวดข้อยุงลายเกิดได้อย่างไร? ติดต่ออย่างไร?

โรคไข้ปวดข้อยุงลาย เป็นโรคติดต่อ และก่อการระบาดได้เสมอ เป็นโรคมีวงจรติดต่อที่เรียกว่า “คน-ยุง-คน” โดยยุงลายกัด และดูดเลือดคนที่เป็นโรค ในช่วงที่มีเชื้ออยู่ในเลือด คือ ช่วงมีไข้ เมื่อไวรัสเข้าสู่ยุง ไวรัสจะเจริญแบ่งตัวเพิ่มจำนวน และเข้าไปอยู่ในต่อมน้ำลายของยุง เมื่อยุงกัดคน ไวรัสจากยุงจะเข้าสู่กระแสเลือดคน ก่อการติดโรค วนเวียนเป็นวงจรของการติดต่อ และของการระบาด

แต่ในช่วงที่ยังไม่มีการระบาด คาดว่ายุงอาจได้เชื้อจากคน หรือ จากสัตว์ที่เป็นพาหะโรค ต่อจากนั้น จึงเริ่มวงจรระบาดเมื่อยุงที่มีเชื้อกัดคน จนเกิดเป็นวงจร “คน-ยุง-คน”

ยุงลายทั้งสองสายพันธุ์ มักเป็นยุงที่พบได้ทั่วไปทั้งในเมือง และในต่างจังหวัด โดยเฉพาะตามสวน เป็นยุงหากินกลางวัน มีลายขาวดำตามลำตัวและตามขา ชอบวางไข่ในน้ำสะอาด (โดยเฉพาะน้ำฝน) ที่ขังอยู่ในภาชนะต่างๆ เช่น กระถางต้นไม้ อ่างน้ำ โอ่งเก็บน้ำ โดยไข่จะเป็นตัวยุงภายใน 7-10 วัน ยุงพวกนี้ชอบอาศัยในบ้าน ใกล้ๆบ้าน ในโรงเรียน ในสถานที่ที่มีแสงแดดน้อย หรือ มีร่มเงา และมีอากาศเย็น